Cukrzyca ciążowa jest chorobą metaboliczną, na którą w Polsce choruje od 3 do 10 proc. kobiet. Ze względu na możliwe powikłania u dziecka, jak i zdrowie przyszłej mamy, cukrzyca ciążowa wymaga leczenia, którego podstawą jest specjalna dieta, mająca na celu regulowanie poziomu glukozy we krwi.

Zalecenia żywieniowe dotyczące diety kobiet z cukrzycą ciążową to m.in. jedzenie 5-7 posiłków dziennie, ograniczenie ilości spożywanych owoców, wyeliminowanie z diety węglowodanów prostych, czyli np. mąki pszennej, białych makaronów, ryżu itp. oraz oczywiście cukru. Stając w obliczu często bardzo rewolucyjnych zmian w diecie, do których dochodzi też regularna samokontrola poziomu glukozy we krwi oraz często też konieczność przyjmowania insuliny, przyszła mama może być nieco skołowana, zestresowana i pogubiona.

Chcąc pomóc przyszłym mamom w oswojeniu tematu cukrzycy ciążowej, zaprosiłam do współpracy dietetyczkę kliniczną Kamilę Wrzesińską. Odbyłyśmy bardzo ciekawą rozmowę, podczas której Kamila w bardzo jasny i konkretny sposób wyjaśniła, czym jest cukrzyca ciążowa, jakie są jej przyczyny, jak przebiega diagnostyka oraz oczywiście jak poradzić sobie z cukrzycą, czyli co warto jeść, czego unikać i dlaczego ścisłe trzymanie się zaleceń żywieniowych nie powinno najważniejsze.

Mam nadzieję, że moja rozmowa z Kamilą pomoże wielu kobietom zmagającym się z cukrzycą ciążową oraz ich bliskim, a od siebie dodam tylko, że cukrzyca ciążowa wcale nie musi smakować tylko chlebem żytnim cieniutko posmarowanym niewielką ilością masła.

Kamila Wrzesińska

 dietetyk kliniczny, specjalistka zdrowia publicznego, coach zdrowia,
absolwentka Akademii Medycznej i Collegium Civitas w Warszawie.

Potrzebę dalszego rozwoju realizuje studiując obecnie Psychosomatykę i Somatopsychologię w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Od 15 lat pomaga innym w odnalezieniu równowagi między „miłością” do jedzenia, a zdrowym trybem życia. Zajmuje się dietoterapią chorób przewlekłych, cywilizacyjnych. Prowadzi poradnię MediFit. Jest także autorką bloga zielonytalerz.pl, na którym dzieli się z czytelnikami wiedzą na temat prawidłowego odżywiania i prostymi przepisami na pyszne i zdrowe posiłki.

Cześć Kamila. Bardzo się cieszę, że zgodziłaś się na tę rozmowę. Cukrzyca ciążowa to choroba metaboliczna, na którą w Polsce choruje od 3 do 10 proc. kobiet. Możesz powiedzieć, skąd się bierze i jakie są jej przyczyny? 

Spadek wrażliwości tkanek na działanie insuliny to ciążowa fizjologia. Ten mechanizm ma zapewnić rozwijającemu się maluszkowi odpowiedni dostęp do glukozy. A ta, jak wiemy, jest naszym podstawowym źródłem energii, której w czasie tak intensywnego wzrostu jak w okresie płodowym, nie może zabraknąć. Niestety u części przyszłych mam, w skutek trudności adaptacyjnych, rozwija się nietolerancja glukozy określana mianem cukrzycy ciążowej. Przyczyn cukrzycy upatrujemy w czynnikach genetycznych i środowiskowych. Pojawieniu się tej choroby sprzyja przewlekły stres, nadmierna masa ciała, nieprawidłowy sposób odżywiania i brak ruchu.

Czy każda kobieta jest narażona na cukrzycę ciążową, czy jest to dolegliwość dotycząca tylko określonej grupy kobiet w ciąży?

Cukrzyca ciążowa może się przytrafić każdej przyszłej mamie. Ryzyko, że rozwinie się ta choroba, rośnie z wiekiem (po 30 r.ż.). Jest także istotnie wyższe u kobiet z nadwagą i otyłością oraz z zespołem policystycznych jajników. 

Jak wygląda diagnostyka, której celem jest wykrycie cukrzycy ciążowej? 

Podstawową procedurę diagnostyczną cukrzycy stanowi dwugodzinny doustny test obciążenia glukozą. Stężenie glukozy w osoczu jest mierzone u pacjentki na czczo, następnie spożywa ona roztwór sporządzony z 75g glukozy i ponownie sprawdzamy jej poziom we krwi po upływie 1 i 2 godzin. Warto też oznaczyć stężenie hemoglobiny glikowanej.

Test obciążenia glukozą, czyli tzw. krzywą cukrową wykonuje się w Polsce zwykle między 24 a 27 tygodniem ciąży. Dlaczego tak późno? Czy cukrzyca ciężąrnych rozwija się najczęściej właśnie dopiero na tym etapie ciąży, czy wcześniej trudno ją wykryć? To pytanie chodzi mi po głowie od kiedy lekarze zdiagnozowali cukrzycę ciążową u mnie, a było to bardzo wcześnie, bo już w 9 tygodniu ciąży. 

Insulinooporność rozwija się powoli, stopniowo. Jeżeli nietolerancja glukozy pojawi się wcześniej, to zostanie wykryta właśnie w 9-10 tygodniu ciąży, kiedy to oznaczamy stężenie glukozy we krwi na czczo (jeżeli wynik będzie niepokojący, lekarz rozszerzy diagnostykę w tym kierunku). W sytuacji, gdy przyszła mama jest obciążona cukrzycą w wywiadzie rodzinnym, lekarz prowadzący ciążę może zlecić wykonanie testu OGTT jeszcze przed końcem I trymestru.

Zdiagnozowana cukrzyca ciążowa wymaga podjęcia leczenia, o którym zaraz porozmawiamy. Zanim jednak do tego dojdziemy, powiedz proszę, dlaczego ważne jest, aby przyszła mama nie zignorowała cukrzycy i podjęła leczenie. Jak cukrzyca ciążowa może wpływać na rozwój dziecka i zdrowie przyszłej mamy?

Cukrzyca ciążowa może prowadzić przede wszystkim do makrosomii płodu, co oznacza nadmierną masę ciała dziecka w stosunku do wieku płodowego. To z kolei rodzi komplikacje okołoporodowe. U noworodka, którego mama chorowała na cukrzycę ciążową, może dojść po porodzie do niedocukrzenia (hipoglikemii) i zaburzeń oddechowych. Cukrzycy nigdy nie należy bagatelizować, gdyż nieleczona prowadzi do licznych zaburzeń metabolicznych. Przewlekły stan hiperglikemii jest dla naszego organizmu toksyczny.

Cukrzycy ciążowej nie można wyleczyć i należy liczyć się z tym, że będzie towarzyszyła przyszłej mamie do końca ciąży. Należy jednak podjąć działania, których celem będzie unormowanie poziomu glukozu we krwi. W tym celu wprowadza się specjalne zalecenia żywieniowe, zaleca regularne wizyty u diabetologa i codzienne pomiary poziomu glukozy we krwi. Czy możesz powiedzieć, jak powinna wyglądać dieta kobiety z cukrzycą ciążową? Jakie są najważniejsza zalecenia żywieniowa przy cukrzycy ciężarnych, co przyszła mama może jeść, a czego powinna unikać?

Wyjaśnijmy jeszcze krótko, że cukrzyca rozwija się w wyniku spadku wrażliwości tkanek na działanie insuliny, przy syntezie insuliny w ilości niewystarczającej by mógł być utrzymywany prawidłowy poziom glukozy we krwi. Insulina jest hormonem odpowiadającym za produkcję i magazynowanie węglowodanów, tłuszczów i białek oraz hamowanie ich rozpadu i uwalniania do krwiobiegu (reguluje metabolizm wszystkich makroskładników). Jest także odpowiedzialna za procesy wzrostu i różnicowania komórek. Mówię o tym dlatego, że insulina kojarzona jest często mylnie wyłącznie z węglowodanami.

Przechodząc do zaleceń żywieniowych, zacznę od tego, że są one dość uniwersalnymi zasadami zdrowego odżywiania. Odpowiednio dobrana i zbilansowana dieta jest podstawą terapii w cukrzycy. Zaleca się regularność spożywania posiłków, uwzględnienie większego zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne (z uwagi na zwiększoną ich utratę), ograniczenie spożywania cukrów prostych, tłuszczów „trans” i nasyconych, zwiększenie podaży błonnika pokarmowego (który zmniejsza wchłanianie glukozy, cholesterolu i triacylogliceroli), wyeliminowanie przetworzonej żywności.

Przyszła mama, u której zdiagnozowano cukrzycę ciążową, powinna unikać słodyczy, wyrobów cukierniczych, soków i napojów gazowanych, gotowych sosów i dań, słodzonych jogurtów, serków, wędlin, płatków śniadaniowych i innych produktów wysoko przetworzonych, czyli dość szerokiej oferty sklepów spożywczych. Może natomiast jeść wszystkie produkty nieprzetworzone lub nisko przetworzone, czyli warzywa, owoce, orzechy i nasiona oleiste, pełnoziarniste produkty zbożowe, dobrej jakości nabiał (bez dodatku substancji słodzących), jajka, ryby i mięso. Warto pamiętać o przyprawach korzennych, a także świeżych i suszonych ziołach, które nie tylko dodają smaku, ale wykazują też właściwości prozdrowotne. Na szczególną uwagę w diecie „cukrzycowej” zasługuje: imbir, cynamon, goździki, kurkuma, bazylia i oregano.

Każda przyszła mama powinna postawić na produkty o wysokiej gęstości odżywczej, ponieważ w ciąży rośnie zapotrzebowanie na wiele składników (w cukrzycy podwójnie!), przy nieznacznym tylko wzroście zapotrzebowania na energię. Dlatego dobrze jeść tak, by na każdą spożytą kalorię, przypadało jak więcej witamin i minerałów ? Warto też zwrócić uwagę na picie odpowiedniej ilości wody (hiperglikemia wywołuje diurezę osmotyczną, a nadmierna utrata płynów i elektrolitów skutkuje odwodnieniem). Na koniec dodam jeszcze, że w odżywianiu ważna jest przyjemność! Dietę należy dopasować indywidualnie do swoich preferencji i możliwości.

Wśród produktów dozwolonych w diecie cukrzycowej wymieniasz warzywa i owoce. Niestety z zaleceń żywieniowych, które otrzymuje się razem z diagnozą, wynika, że wielu warzyw i owoców jeść nie można. Do tego dochodzi sposób ich podania, czyli np. jeśli ziemniaki to nietłuczone i najlepiej zimne, a jeśli owoce to najlepiej w towarzystwie orzechów lub produktów nabiałowych. Możesz powiedzieć coś więcej nt. warzyw i owoców w diecie kobiet z cukrzycą ciążową? Czy możemy jeść wszystkie warzywa i owoce? Kiedy je jeść i w jakich ilościach? I czy naprawdę musimy omijać szerokim łukiem banany, winogrona i gruszki? 

Wiem jak brzmią standardowe zalecenia żywieniowe, które otrzymują przyszłe mamy, u których zdiagnozowano cukrzycę ciążową (przy okazji – byłam jedną z nich) i wiem też, że stają się dla nich dodatkowym, niepotrzebnym źródłem stresu. Ubolewam nad tym. Dietę możemy nazwać zdrową tylko wtedy, gdy dba o nasz dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. Niestety w kontekście odżywiania zaniedbujemy zwykle psychospołeczny aspekt zdrowia. 

W diecie kobiety z cukrzycą ciążową jest miejsce na wszystkie lubiane przez nią warzywa i owoce (także w postaci tartej, tłuczonej czy miksowanej)! Tradycyjne, restrykcyjne zalecenia żywieniowe są oparte o wskaźnik zwany indeksem glikemicznym (IG).  Nie jest to najlepszy wyznacznik doboru produktów spożywczych, ponieważ nie uwzględnia różnic zależnych od zjadanych ilości, wzajemnych „relacji” między produktami w posiłku oraz naszych indywidualnych uwarunkowań metabolicznych (przykładowo: jedna z moich pacjentek z cukrzycą ciążową po zjedzeniu kajzerki miała niższy (i prawidłowy) poziom glukozy we krwi niż po zjedzeniu chudego twarożku z rzodkiewką (po którym to poziom glukozy przekraczał normy) i sprawdzała to kilkukrotnie – za każdym razem zaskoczona wynikami. Mówię o tym nie po to, by zachęcić do jedzenia kajzerek, ale po to, by zwrócić uwagę na nasze osobiste biologiczne „realia”). Lepszym niż IG, wskaźnikiem „wyboru”, jest ładunek glikemiczny  (ŁG), który uwzględnia wielkość zjadanej porcji (tym samym ilość faktycznie spożytych węglowodanów). I tak, na przykład, zjedzenie wspomnianych przez Ciebie owoców w ilości 1 średniej sztuki (czy w przypadku winogron porcji ok. 120g) jest dla nas małym obciążeniem glikemicznym (ich porcja ma niski ŁG). Zresztą ładunek glikemiczny też nie jest doskonałym miernikiem doboru produktów w diecie cukrzycowej, ponieważ nie jest w nim brany pod uwagę ładunek insulinowy. Moim zdaniem wprowadzanie działań matematycznych do codziennego odżywiania nie jest potrzebne. Lepiej skupić się na budowaniu dobrych nawyków ?

Trudno odpowiedzieć na pytanie w jakich ilościach i kiedy jeść owoce i warzywa w diecie cukrzycowej, ponieważ to kwestia bardzo indywidualna. Warto kierować się zasadami urozmaicenia i umiaru. Najlepiej poświęcić trochę czasu na wnikliwą autoobserwację. Sprawdzajmy co nam służy, a co nie, jak się czujemy po jedzeniu, czy mamy energię do życia, czy nie jesteśmy ospałe lub co chwila głodne. Niezbędnym narzędziem „obserwacyjnym” w cukrzycy ciążowej jest oczywiście glukometr i regularna samokontrola glikemii. Bez tego ani rusz! ? Dbajmy o spokojną atmosferę podczas posiłków, pamiętając, że trawimy nie tylko jedzenie, ale też nasze myśli i emocje, a hormony stresu, zwłaszcza kortyzol i adrenalina, istotnie zwiększają stężenie glukozy we krwi.

Zgadzam się z Tobą, że dieta w cukrzycy ciążowej powinna być dostosowana do naszych indywidualnych preferencji. Sama przez ostatnie kilka miesięcy obserwowałam, jak mój organizm reaguje na to, co jem i często lepsze wyniki miałam po zjedzeniu porcji owoców z orzechami i jogurtem niż po misce zupy 🙂 Odchodząc jednak trochę od tego, co można, a czego nie można jeść, chciałabym jeszcze zapytać o aktywność fizyczną, która przy cukrzycy ciążowej ma bardzo duże znaczenie. Możesz powiedzieć, dlaczego kobieta ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową powinna pamiętać o codziennej aktywności fizycznej, jakie ma to znaczenie dla poziomu glukozy we krwi i jaka aktywność będzie najlepsza?

Korzyści płynących z aktywności fizycznej w ciąży jest mnóstwo! Codzienna dawka ruchu wpływa pozytywnie na przebieg porodu i połogu. Poprawia wydolność układu krążenia, oddechowego i mięśniowo – szkieletowego. Jest jednym z kluczowych elementów w terapii cukrzycy ciążowej. Pracujące mięśnie wykorzystują glukozę jako substrat energetyczny (paliwo), co korzystnie wpływa na kontrolę glikemii, umożliwia zachowanie homeostazy glukozy. Wysiłek fizyczny zwiększa także wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Do tego poprawia samopoczucie (co może mieć korzystny wpływ na stężenie hormonów stresu) i pomaga utrzymać prawidłowy przyrost masy ciała podczas ciąży. Rodzaj aktywności zależy od stylu życia kobiety przed ciążą. Powinien być dobrany indywidualnie do jej upodobań, potrzeb i możliwości i koniecznie skonsultowany z lekarzem prowadzącym. Najważniejsza jest regularność i czerpanie z ruchu przyjemności!

Zdarza się, że dieta i aktywność fizyczna to za mało i w celu uregulowania poziomu glukozy we krwi, lekarz decyduje o włączeniu insuliny. Czy kobieta w ciąży powinna obawiać się leczenia insuliną (pytam, bo wiem, że wiele kobiet ma obawy związane z przyjmowaniem insuliny) i czy przyjmowanie insuliny zwalnia ze stosowania diety zalecanej przy cukrzycy ciążowej, czy powinno być uzupełnieniem leczenia dietą?

Insulina w leczeniu cukrzycy ciążowej jest stosowana od wielu lat i jest bezpieczna, zarówno dla przyszłej mamy jak i jej dziecka. Nie ma się czego obawiać ? Świetnie radzi sobie z wyrównaniem glikemii w sytuacji, w której zmiana stylu życia nie wystarcza. Przyjmowanie insuliny jednak absolutnie nie zwalnia z właściwego sposobu odżywiania! Jest dodatkową formą leczenia cukrzycy ciążowej, którego „fundamentem” pozostaje zdrowa dieta i aktywność fizyczna.

Czy cukrzyca ciążowa ustępuje wraz z urodzeniem dziecka? Czy i jakie badania po porodzie powinna wykonać kobieta mająca cukrzycę ciążową, aby sprawdzić, czy cukrzyca ustąpiła? Czy dziecko też wymaga specjalnej diagnostyki?

Tak, zwykle ustępuje w ciągu kilku dni po porodzie. Jest jednak jednym z czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 (insulinoniezależnej) i dzieje się tak u 30-50% kobiet z rozpoznaną cukrzycą ciążową. Pacjentkom zaleca się wykonanie testu OGTT po upływie 12 tygodni od porodu, a w przyszłości oznaczanie stężenia glukozy we krwi na czczo co 12 miesięcy. Dziecko mamy z cukrzycą ciążową nie wymaga szczególnej diagnostyki, poza tym, że po porodzie sprawdza się u niego poziom glukozy we krwi (z uwagi na ryzyko hipoglikemii – niedocukrzenia). 

Na koniec mam jeszcze pytanie o insulinooporność. Czy może być ona przyczyną cukrzycy ciążowej i czy cukrzyca ciążowa może po ciąży przejść (nie wiem, czy dobrze dobrałam słowo) w insulinooporność?

Tak, jak najbardziej. To działa w obie strony. Insulinooporność może być przyczyną cukrzycy ciążowej, cukrzyca ciążowa zaś obrazuje nasze uwarunkowania do niższej tolerancji glukozy, czyli predyspozycje do pojawienia się insulinooporności i cukrzycy typu 2. Pragnę jednak podkreślić, że ogromna moc w naszych rękach, a uwarunkowania nie są naszym przeznaczeniem! Utrzymywanie prawidłowej masy ciała i prowadzenie zdrowego stylu życia to warunki niesprzyjające rozwojowi zaburzeń glikemicznych, a sprzyjające zdrowiu ?

Dziękuję za rozmowę!

Temat cukrzycy ciążowej jest dość złożony. Dlatego jeśli po przeczytaniu wywiadu z Kamilą czujecie niedosyt lub chcecie o coś dopytać, zapraszam do zostawienia komentarza pod wpisem. Zachęcam też do tego, żebyście podzieliły się ze mną swoimi doświadczeniami dotyczącymi cukrzycy ciążowej (o ile musiałyście się z nią zmierzyć, albo właśnie się z nią zmagacie) i podzieliły tym wpisem ze wszystkimi przyszłymi mamami z Waszego otoczenia, bo być może któraś z nich wkrótce będzie musiała zmierzyć się z cukrzycą ciążową i będzie potrzebowała wskazówek oraz porad, które pomogą jej tę przypadłość oswoić 🙂 

Zapraszam Was też na blog Kamili Wrzesińskiej zielonytalerz.pl oraz na jej profil na Instagramie, gdzie znajdziecie mnóstwo wartościowych porad i inspiracji dotyczących diety, odżywiania oraz zdrowego stylu życia.